Natuurvriendelijke oevers zijn weelderig, natuurlijk ingerichte oevers met bloeiende planten waarin verschillende (water)dieren een plekje kunnen vinden. De oevers hebben een geleidelijke overgang van water naar land, die planten en dieren meer ruimte geven. Natuurvriendelijke oevers vormen een beschutte leefomgeving voor bijvoorbeeld insecten, kikkers, padden, kleine zoogdieren en vissen. De oever- en waterplanten zijn een prima plek om te schuilen, op te groeien, voort te planten en voedsel te vinden. Ook vogels als de rietzanger en karekiet voelen zich er thuis. Dit alles levert een belangrijke bijdrage aan de verbetering van de ecologische waterkwaliteit, mede vanwege de zuiverende werking van waterplanten.

De natuur kan ook een handje helpen bij het verbeteren van de waterkwaliteit in de Zoetermeerseplas. Door te investeren in natuurzones kan blauwalg langzaam worden teruggedrongen en ontstaat ruimte voor een rijkere biodiversiteit. Moerasparels zijn natte locaties aan de randen van de plas (in de oeverzone) waar riet en planten groeien, die een filterende werking hebben en daarnaast een goede leefomgeving creëren voor (zeldzame) vogels, libellen en vissen.

Een gezonde waterkwaliteit is goud waard voor zowel mens als dier. Het is prettig wonen in de buurt van mooi water; en ook fijn wandelen, zwemmen en varen. Ook voor planten en dieren zijn schone sloten, vaarten en plassen van levensbelang. Water van goede kwaliteit, met een rijk en gevarieerd dieren- en plantenleven, is onmisbaar voor onze samenleving.

Uiterlijk in 2027 moeten alle lidstaten van de Europese Unie aan strengere normen met betrekking tot de waterkwaliteit en ecologie voldoen: de zogenaamde Kaderrichtlijn Water. Daarom hebben de gemeente Zoetermeer en het hoogheemraadschap van Rijnland de handen ineengeslagen om de waterkwaliteit in de Zoetermeerseplas en een groot deel van het stedelijke gebied te verbeteren en meer ruimte te creëren voor planten en dieren.

Het waterschap en de gemeente hebben een gedeelde verantwoordelijkheid in het bewaken van de waterkwaliteit en de biodiversiteit op Zoetermeers grondgebied. Op 6 december 2017 is een Strategische Samenwerkingsagenda “Rijnland-Zoetermeer” ondertekend. Hierin worden prioriteiten genoemd waar beide organisaties samen in willen optrekken, waaronder schoon water, een leefbare stad, droge voeten en meer biodiversiteit.

Het samenwerken aan waterkwaliteit, biodiversiteit en bewustwording in het project Ons Blauwe Goud biedt veel voordelen, zoals het verminderen van de maatschappelijke kosten, het verhogen van de omgevingskwaliteit en het verminderen van overlast voor inwoners van Zoetermeer.

Dit is een verzameling afspraken die alle Europese lidstaten in het jaar 2000 met elkaar hebben gemaakt: uiterlijk in 2027 moeten alle lidstaten aan bepaalde normen met betrekking tot de waterkwaliteit en ecologie voldoen. De KRW maakt onderscheid tussen grotere wateren, zoals plassen en meren (waterlichamen genoemd) en kleinere wateren, zoals poldersloten. In Zoetermeer richt de KRW zich nu vooral op de Zoetermeerseplas.

Dit betekent dat het water niet vervuild is met een te veel aan chemische stoffen, mest en bacteriën. Bij een goede waterkwaliteit hoort een goede ecologie in het water. Dit houdt in dat de leefomgeving voor waterdieren en -planten zo prettig mogelijk is, dat het aantal waterdieren en -planten in evenwicht is (niet te veel of te weinig van het een of van het ander) en dat er genoeg variatie is in de verschillende dier- en plantsoorten.

Het water in plassen, grachten en sloten is niet vanzelfsprekend schoon en gezond. Zo zijn er problemen met overmatige algenbloei, of te hoge concentraties chemische middelen en mest in het water. Blauwalgen zorgen in de Zoetermeerseplas jaarlijks voor veel overlast voor zwemmers en recreanten. Ze kunnen een drijflaag vormen en giftige stoffen produceren. Als u (of uw huisdier) in aanraking komt met blauwalgen, kunt u daar ziek van worden. U kunt er bijvoorbeeld huidirritatie, hoofdpijn, oorpijn, keelpijn, misselijkheid, diarree, koorts en zere ogen van krijgen. Als een drijflaag gaat rotten, kan dit ook voor stankoverlast zorgen.

Om de blauwalgproblematiek in de Zoetermeerse plas aan te pakken moet het aantal voedingsstoffen (zogenaamde fosfaten die bijvoorbeeld  in mest voorkomen) in het water worden teruggebracht, maar ook chemicaliën en bacteriën moeten zo veel mogelijk uit het water worden geweerd.

In die zin is de waterkwaliteit in de Zoetermeerseplas in grote mate afhankelijk van de doorstroming van het watersysteem, ook in het stedelijk gebied van Zoetermeer. Momenteel watert het stedelijke gebied van Zoetermeer af op de Zoetermeerseplas, wat veel verontreiniging met zich meebrengt. De plas kan ontlast worden door het watersysteem van Zoetermeer als het ware om te draaien. Hiervoor moeten een aantal maatregelen worden gerealiseerd om een waterafvoer richting gemaal Driemanspolder mogelijk te maken. Bekijk de kaart voor een overzicht van de losse maatregelen.

De natuur kan ons ook een handje helpen bij het verbeteren van de waterkwaliteit. Door te investeren in moerasparels (natuurrijke oeverzones) rondom de Zoetermeerseplas en natuurvriendelijke oevers in de watergangen van het stedelijk gebied, kan blauwalg langzaam worden teruggedrongen, wordt het water natuurlijk gezuiverd en ontstaat ruimte voor een rijkere biodiversiteit.

Helaas hebben wij niet direct grip op de verspreiding van voedingsstoffen, chemicaliën en bacteriën in het water. Daarom kunnen we ook uw hulp goed gebruiken! Inwoners van Zoetermeer moeten goed geïnformeerd worden over hun invloed op de lokale waterkwaliteit. Welke gedragingen hebben een negatieve invloed op de waterkwaliteit, en waarom? Het is kortom een project van de lange adem, want de waterkwaliteit is van veel verschillende zaken afhankelijk.

Het hoogheemraadschap van Rijnland is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Om de waterkwaliteit te controleren worden maandelijks watermonsters genomen. Officiële zwemwaterlocaties zoals de Zoetermeerseplas worden tijdens het zwemseizoen vaker gecontroleerd.

De watermonsters gaan naar een laboratorium waar ze getest worden op de hoeveelheid verontreinigende stoffen en ziekteverwekkende bacteriën. Daarnaast kijkt het lab naar ecologische componenten (de watertemperatuur en de hoeveelheid voedingsstoffen, planten en dieren). Vervolgens worden de resultaten getoetst aan landelijke en Europese normen. Zo kunnen we ook in de gaten houden of maatregelen die we hebben genomen om de kwaliteit van het water te verbeteren, het gewenste effect hebben. We bekijken momenteel of we inwoners van Zoetermeer kunnen betrekken bij het monitoren van de waterkwaliteit door middel van citizen science.

De Zoetermeerseplas is een officiele zwemwaterlocatie. In een warme periode in de zomer kan de waterkwaliteit van een zwemwater echter snel veranderen. Daarom is het verstandig om voor het zwemmen de actuele informatie te bekijken op www.zwemwater.nl of via de ZwemApp (Apple en Android). Ook kunt u informatie inwinnen via de zwemwatertelefoon van de provincie Zuid-Holland: 0800 9036. Daarnaast geven de borden bij de zwemwateren informatie of het zwemmen daar verantwoord is.

Ook u kunt uw steentje bijdragen aan het schoner en gezonder maken en houden van het water. Chemische bestrijdingsmiddelen, zinken dakgoten, maar ook bijvoorbeeld hondenpoep en het brood om eendjes te voeren vervuilen het water. En zwerfafval hoort natuurlijk al helemaal niet in het water thuis. Ook het wassen van de auto op straat geeft onnodige vervuiling omdat de zeepresten via de goot niet in het riool belanden, maar in het oppervlaktewater. De auto wassen in een wasstraat is een stuk duurzamer.

De inwoners van Zoetermeer blijven in de toekomst graag zwemmen in de Zoetermeerse plas. Een van de maatregelen die dit mogelijk maakt is het graven van deze watergangen, omdat het op termijn zal bijdragen aan een verbeterde waterkwaliteit in Zoetermeer.

Momenteel stroomt het regen- en slootwater uit een groot deel van de stad naar de
Zoetermeerse plas. In dit water komen relatief veel voedingsstoffen (zogenaamde fosfaten) terecht, waardoor de Zoetermeerse plas in de loop der jaren als een soort badkuip is volgelopen met dit voedselrijke water. Blauwalg groeit hier goed op. Doordat er veel voedingsstoffen in het water zitten, treedt in de zomer regelmatig blauwalg op in de plas waardoor tijdelijk niet gezwommen kan worden. Om dit probleem aan te pakken moet het fosfaatgehalte in de plas worden verminderd.

De toevoer van voedselrijk water naar de Zoetermeerse plas kan worden verminderd door het water uit het stedelijke gebied van Zoetermeer niet naar de plas af te voeren, maar richting het gemaal Driemanspolder. Het watersysteem wordt zo als het ware omgedraaid. Er wordt dan minder water door gemaal de Leyens naar de Zoetermeerse plas afgevoerd. Om dit mogelijk te maken moeten nieuwe watergangen worden gegraven bij het Jagersbos (in de wijk Meerzicht) en aan de noordkant van het Westerpark. Op meerdere plekken in Zoetermeer worden maatregelen getroffen om de stroomrichting van het water om te draaien.

Te veel voedingstoffen in het water (vooral fosfaten) kunnen leiden tot blauwalgoverlast. Een van de hoofddoelen van het project is om de Zoetermeerse plas zoveel mogelijk te ontlasten van het (fosfaatrijke) water uit de stad. In het ideale geval hebben watergangen voldoende diepte, waardoor het water niet te snel opwarmt, de zuurstofhuishouding op orde blijft en overmatige kroosgroei beperkt blijft. Door de constante aanvoer van water is de kans op ontwikkeling van blauwalg in deze watergangen zelf klein. Het water staat namelijk niet stil.

U kunt als inwoner van Zoetermeer ook aan de kwaliteit van het water bijdragen door uw
hond niet langs of in het water te laten poepen of plassen. Stoffen uit ontlasting die in
het water komen, zijn ook voedingsstoffen voor de blauwalg. Voer ook geen brood aan
watervogels. Broodresten zijn ook een voedingsbron voor algen, waardoor het water
troebel wordt en gaat stinken.

De inzichten over wat een “veilige oever” is verschillen. Er wordt met het aanleggen van
de nieuwe watergangen door Rijnland aangesloten op het beleid van de gemeente
Zoetermeer: door zoveel mogelijk in te zetten op de aanleg van natuurvriendelijke
oevers. Deze oevers hebben bij voorkeur een schuin aflopende oever waar ruimte is voor de groei van oeverplanten. Een beschoeide, stijle oever kan veilig lijken omdat de grens tussen het water en het land duidelijk is. Maar bij een natuurvriendelijke oever met een flauw talud zullen kinderen die hier spelen waarschijnlijk sneller omkeren als ze in de drassige oever stappen en natte voeten krijgen. Ook kunnen zij makkelijker uit het water klimmen.

De biodiversiteit rondom de beoogde locaties is in de huidige situatie beperkt. Door de
herinrichting kan de natuurkwaliteit van het gebied verbeteren. Door de watergangen
natuurvriendelijk in te richten kan namelijk een gevarieerdere ecologie ontstaan met plek
voor bijvoorbeeld verschillende soorten vogels, amfibieën en libellen. Deze natuur helpt
ook een handje bij het verbeteren van de waterkwaliteit door de filterende werking van
riet en waterplanten.

Er zullen bomen moeten worden gekapt om plaats te maken voor de watergang. Rijnland zet zich in samenwerking met de gemeente Zoetermeer in voor het compenseren van beplanting en het realiseren van groene, natuurvriendelijke
oeverbekleding. Hoe dit uitgewerkt gaat worden kunt u vinden in het toekomstige beplantingsplan.

Rijnland is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de watergang. De
oeverzijde is in beheer bij de gemeente Zoetermeer. De watergang wordt zoveel mogelijk
ecologisch beheerd. Dit betekent dat het beheer en onderhoud van de natuurvriendelijke oever moeten zijn afgestemd op mogelijkheden voor de ontwikkeling van de vegetatie. Ook moet rekening worden gehouden met de dieren die in de oever en de watergang leven en broeden.

Wij betrekken de omgeving in de ontwerpfase door middel van (digitale)
informatiebijeenkomsten. We gaan graag samen met de omgeving op zoek naar het
‘beste’ ontwerp voor de watergangen. Dat wil zeggen: een ontwerp waarmee we de opgave kunnen uitvoeren met zoveel mogelijk behoud en mogelijke versterking van de ruimtelijke kwaliteit in het gebied. Er is later in het traject ook nog officiële inspraak mogelijk bij de
vergunningentrajecten (naar verwachting vanaf 2022).